Waarom is (verregaande) centralisatie slecht?

Laten we dit blog beginnen met een van de uitgangspunten van Stichting Ithiek: Stichting Ithiek is voor decentralisatie op bijna alle gebieden en niveaus. In onderstaande blog maak ik* duidelijk waarom ik principieel tegen verregaande centralisatie ben in de meeste gevallen. Eerst probeer ik duidelijk te maken wat de inherente problemen zijn met centralisatie in het algemeen. In volgende blogs zullen specifieke voorbeelden voorbijkomen die aantonen waarom centralisatie geen goed idee is voor de burger.

Centralisatie behoeft een versimpelde vorm van de werkelijkheid.

Om een centraal systeem te laten werken moet de werkelijkheid worden teruggebracht tot hapklare brokken. Dat betekent zo min mogelijk uitzonderingen. Centralisatie voorziet in simpele oplossingen voor een zo groot mogelijke groep (gebruikers, systemen). Afwijken van de norm is niet wenselijk. In het echte leven is afwijken van de norm echter de norm (of zou dat moeten zijn). De wereld is namelijk erg complex en niet te vatten in een paar simpele algoritmes/regels.

Centralisatie werkt de hiërarchische elite in de hand

In een centraal systeem worden beslissingen niet genomen door evolutie, door interactie tussen verschillende gebruikers/systemen maar door hiërarchische beslissingen. De mensen of systemen/algoritmes die het centrale systeem besturen nemen uiteindelijk de beslissingen. Dit staat evolutie in de weg. Bij “de wetenschap” is dit al duidelijk zichtbaar: in plaats van de wetenschap zien als een ontwikkelproces zien we het als “consensus”. De meeste meningen (of de meningen die door de bestuurders wenselijk/correct worden geacht) winnen: er is “consensus”. De wetenschap is dan echter dood: er is geen evolutionair pad meer om stellingen in twijfel te trekken. De machthebbers nemen de beslissingen/beslissen wat de juiste stelling is.

Centralisatie berust op het idee dat het nodig is om “efficienter” te werken.

Bij een centralisatieslag wordt vaak aangehaald dat dit efficienter is en dat resources beter gebruikt kunnen worden. Er zou dus minder overhead zijn door centralisatie. Dit is een mooie theorie, de praktijk laat echter precies het omgekeerde zien: bij centralisatie van complexe systemen neemt de overhead toe en de flexibiliteit en ontwikkeling neemt af.

Maar het hele idee van de noodzaak tot “efficiënter” werken mag misschien wel eens worden herzien. Immers: efficiëntie gaat niet altijd hand in hand met het afnemen van de menselijke maat. Mensen zijn allemaal anders en derhalve al nooit goed in een centraal systeem te vangen. En het uiteindelijke doel van ieder systeem tot nu toe is toch om dienstbaar te zijn aan de mens? Misschien gaat dat veranderen in de toekomst van AI, maar nu is dat nog niet het geval.

Er valt natuurlijk ook wat te zeggen voor centralisatie.

Niet alle centralisatie is slecht: soms zorgt het daadwerkelijk voor efficient gebruik van de beschikbare middelen. Soms is het simpelweg makkelijker en heel soms is het zelfs beter voor de mens/burger. Maar aan iedere vorm zit een grens (Nederland, versus EU bijvoorbeeld). Soms is die grens iedere vorm van centralisatie, soms is een bepaalde schaalgrootte wel ok (zoals een kleine overheid).

Niet uitputtend.

Dit is slechts een greep uit de bak met redenen waarom centralisatie in veel gevallen geen goed idee is. Ik ben echter meer van de praktijkvoorbeelden dan een heel theoretisch epistel. Vandaar dat de volgende blogs gewoon echte voorbeelden/cijfers zullen bevatten. Of in ieder geval: reële gevaren als het bedreiging voor de democratie betreft.

Veel van bovenstaande punten zijn terug te vinden in deze zeer heldere uitleg door Nick Hudson (@NickHudsonCT op X) in deze post: https://x.com/NickHudsonCT/status/1726956378382561407

Bedankt voor het lezen en hopelijk tot de volgende blog!